Θεόδωρος Ξιώνης: «Κατά κανόνα, η στένωση της αορτικής βαλβίδας οφείλεται στην σταδιακή εναπόθεση ασβεστίου επάνω στις εκφυλισμένες πτυχές της βαλβίδας».
Γράφει ο Θεόδωρος Ξιώνης*
Η αορτική βαλβίδα είναι μία από τις τέσσερις βαλβίδες της καρδιάς και βρίσκεται ανάμεσα στην αριστερή κοιλία και την αορτή. Ο ρόλος της είναι να ανοίγει, όταν η αριστερή κοιλία συσπάται, επιτρέποντας έτσι την κίνηση αίματος από την κοιλία προς την αορτή και να κλείνει, όταν η αριστερή κοιλία χαλαρώνει, εμποδίζοντας την αντίστροφη κίνηση (από την αορτή προς την κοιλία). Φυσιολογικά, η αορτική βαλβίδα έχει επιφάνεια (εύρος ανοίγματος) 2,5-3,5 τετραγωνικά εκατοστά.
Στένωση της αορτικής βαλβίδας ονομάζεται η μείωση της επιφάνειας της αορτικής βαλβίδας, η οποία ελαττώνει την ροή του αίματος από την καρδιά προς την αορτή και κατά συνέπεια την ποσότητα του αίματος που προωθείται από την αορτή προς τα διάφορα όργανα του σώματος. Η πίεση μέσα στην αριστερή κοιλία αυξάνεται (δημιουργείται έτσι διαφορά πίεσης – κλίση πίεσης μεταξύ κοιλίας και αορτής, η οποία αποτελεί και το μέτρο εκτίμησης της σοβαρότητας της νόσου) και η κοιλία αρχίζει να παχαίνει (υπερτροφία) και να μεγαλώνει (διάταση), προκειμένου να ανταποκριθεί στο αυξημένο έργο της. Η στένωση της αορτικής βαλβίδας είναι σχετικά συχνή (περίπου το 5% των ανθρώπων άνω των 75 ετών εκδηλώνει τη νόσο).
Οι εναποθέσεις ασβεστίου
Κατά κανόνα, η στένωση της αορτικής βαλβίδας οφείλεται στην σταδιακή εναπόθεση ασβεστίου πάνω στις εκφυλισμένες πτυχές της βαλβίδας (εκφυλιστική – ασβεστοποιητική στένωση). Συνήθως, οι δίπτυχες βαλβίδες (συγγενής δυσμορφία της βαλβίδας που συναντάται στο 2% του πληθυσμού) είναι πιο πιθανόν να εκφυλιστούν και καταλήγουν να έχουν σοβαρή στένωση γύρω στα 60 με 70 έτη της ζωής, ενώ οι τρίπτυχες (φυσιολογική ανατομία), 10 με 15 έτη αργότερα.
Λιγότερο συχνά, το αίτιο της στένωσης της βαλβίδας μπορεί να είναι η προσβολή της από ρευματικό πυρετό. Πρόκειται για μια αυτοάνοση αντίδραση που συμβαίνει μετά από στρεπτοκοκκική λοίμωξη (π.χ. αμυγδαλίτιδα). Τα τελευταία 50 χρόνια, με τη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης και την κατάλληλη χρήση αντιβιοτικών στον αναπτυγμένο κόσμο, ο ρευματικός πυρετός έχει ουσιαστικά εκλείψει.
Σπανιότερα αίτια είναι η προηγηθείσα ακτινοβολία στο θώρακα, κάποια φάρμακα και ορισμένα μεταβολικά ή αυτοάνοσα νοσήματα. Σε ορισμένες περιπτώσεις, η στένωση δεν είναι βαλβιδική, αλλά υπερβαλβιδική ή υποβαλβιδική (ινώδες διάφραγμα πάνω ή κάτω από τη βαλβίδα).
Πώς διαπιστώνεται η στένωση
Η στένωση της αορτικής βαλβίδας είναι μια χρόνια, επιδεινούμενη πάθηση, όπου η βαλβίδα στενεύει προοδευτικά, για πολλά χρόνια. Σ’ αυτήν την φάση δεν παρουσιάζεται κανένα σύμπτωμα, μέχρι το σημείο όπου η επιφάνεια της βαλβίδας θα μειωθεί κάτω από το 1 τετραγωνικό εκατοστό, οπότε αρχίζουν να εμφανίζονται συμπτώματα, όπως αδυναμία, καταβολή, στηθάγχη (πόνος στο στήθος), δύσπνοια, αίσθημα παλμών, συγκοπή (λιποθυμικό επεισόδιο). Τα συμπτώματα αρχικά εμφανίζονται κατά την άσκηση ή την προσπάθεια, ενώ προοδευτικά εγκαθίστανται και κατά την ηρεμία.
Κατά την κλινική εξέταση, ο καρδιολόγος διαπιστώνει έντονο συστολικό φύσημα στην εστία ακρόασης της αορτικής βαλβίδας, λόγω της δυσχερούς ροής του αίματος μέσα από την στενωμένη βαλβίδα και μειωμένη ένταση ως εξαφάνιση του δεύτερου καρδιακού τόνου, λόγω μειωμένης κινητικότητας των πτυχών της βαλβίδας. Στο ηλεκτροκαρδιογράφημα σημειώνονται οι δείκτες υπερτροφίας της αριστερής κοιλίας και στο υπερηχοκαρδιογράφημα παρατηρείται ασβέστωση και δυσχερής διάνοιξη των αορτικών πτυχών, μειωμένη επιφάνεια του στομίου της βαλβίδας και υπερτροφία της αριστερής κοιλίας. Επίσης, μετράται η συστολική κλίση πίεσης μεταξύ κοιλίας και αορτής και γίνεται η ακριβής εκτίμηση της σοβαρότητας της νόσου.
Η φαρμακευτική αγωγή μπορεί να βοηθήσει στην ύφεση των συμπτωμάτων, αλλά η οριστική θεραπεία στην στένωση της αορτικής βαλβίδας είναι η αντικατάστασή της με μια τεχνητή βαλβίδα (μεταλλική ή βιοπροσθετική). Στην σοβαρού βαθμού, συμπτωματική στένωση της αορτικής βαλβίδας, το προσδόκιμο όριο ζωής χωρίς θεραπεία είναι 2-5 έτη, ενώ η ίδια η καθυστέρηση της θεραπείας ενέχει τον κίνδυνο καρδιακής ανεπάρκειας ή αιφνιδίου καρδιακού θανάτου. Συνεπώς, η σοβαρού βαθμού, συμπτωματική στένωση της αορτικής βαλβίδας πρέπει να αντιμετωπίζεται άμεσα.
Εμφύτευση βιοπροσθετικής βαλβίδας
Η κλασσική επέμβαση αντικατάστασης της αορτικής βαλβίδας είναι χειρουργική (ο καρδιοχειρουργός κάνει μέση θωρακοτομή, αφαιρεί τη στενωμένη βαλβίδα και εμφυτεύει μια καινούργια μεταλλική ή βιοπροσθετική). Η στένωση της αορτικής βαλβίδας είναι νόσος της μεγάλης ηλικίας, γεγονός που σημαίνει αυξημένη συννοσηρότητα και αυξημένο διεγχειρητικό κίνδυνο (συνύπαρξη και άλλων παθήσεων, όπως στεφανιαία νόσος, ισχαιμική εγκεφαλική νόσος, νεφρική ανεπάρκεια, αναπνευστική ανεπάρκεια, περιφερική αγγειοπάθεια), που καθιστά, ορισμένες φορές, δύσκολη έως αδύνατη, μια τέτοια καρδιοχειρουργική επέμβαση, λόγω του αυξημένου κινδύνου επιπλοκών (δείκτης χειρουργικού κινδύνου Euroscore >5%). Ως αποτέλεσμα, περίπου το 30% των ασθενών που πάσχουν από σοβαρού βαθμού στένωση της αορτικής βαλβίδας, με ένδειξη χειρουργικής αντικατάστασης και έχουν ηλικία από 75 χρονών, δεν μπορούν τελικά να υποβληθούν σε χειρουργική επέμβαση.
Η διαδερμική εμφύτευση αορτικής βαλβίδας (Transcatheter Aortic Valve Implantation – TAVI) είναι μια νεότερη μέθοδος εμφύτευσης βιοπροσθετικής βαλβίδας, χωρίς ανοιχτή χειρουργική επέμβαση. Η βιοπροσθετική βαλβίδα προσαρμόζεται σε ένα καθετήρα και κατευθύνεται μέσω της μηριαίας αρτηρίας στη θέση της στενωμένης αορτικής βαλβίδας, όπου απελευθερώνεται και συμπιέζει, έτσι, την φυσική βαλβίδα, στα τοιχώματα της ρίζας της αορτής. Ο χρόνος αποκατάστασης είναι σαφώς μειωμένος, σε σχέση με την κλασσική χειρουργική επέμβαση. Η επέμβαση αυτή ενδείκνυται κυρίως σε ανθρώπους προχωρημένης ηλικίας, οι οποίοι δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν με την χειρουργική μέθοδο, αλλά εφαρμόζεται πλέον ευρύτατα και σε νεότερες ηλικίες (>65), όταν ο χειρουργικός κίνδυνος είναι μέσος ή υψηλός (Euroscore ≥3%). Η TAVI εξελίσσεται διαρκώς και πολύ σύντομα στο μέλλον φαίνεται ότι θα αποτελεί την μέθοδο εκλογής για την αντιμετώπιση της στένωσης της αορτικής βαλβίδας.
Ο Θεόδωρος Ξιώνης είναι καρδιολόγος με ευρωπαϊκή πιστοποίηση στην καρδιακή ανεπάρκεια και στον υπέρηχο καρδιάς (European Certification in Heart Failure & European Certification in Transthoracic Adult Echocadriography).
